Opowieść o zbrodni zwyczajnej

Zwykło się mawiać, że to szczury jako pierwsze uciekają z tonącego okrętu. Określenie "szlak szczurów" bądź "linia szczurów" odnosi się zaś do trasy, jaką musieli przebyć nazistowscy zbrodniarze, żeby uchronić się przed karzącą ręką sprawiedliwości. Droga często wiodła przez Rzym, aż do Argentyny, a lista zbiegów okazuje się nad wyraz długa.

Philippe Sands, prawnik specjalizujący się w prawie międzynarodowym i profesor prawa na University College w Londynie, zainteresował się życiem i śmiercią Ottona Wächtera. Spotkanie z synem nazisty – Horstem będzie dla niego okazją do bliższego spojrzenia na życie osobiste założyciela krakowskiego getta.

Oto wyłania się przed nami obraz rodziny jakich wiele. Młodzi romansują ze sobą, przeżywają mniejsze i większe kryzysy, ale wszystko kończy się szczęśliwie – ślubem i kolejnymi, pojawiającymi się na tym świecie dziećmi. Ich codzienność wypełniają codzienne radości i troski oraz miłość do nieomylnego wodza, Hitlera.

Trudno wychwycić moment, w którym rodzi się zło. Pozostaje ono nieuchwytne, chowa się gdzieś na drugim planie. Niełatwo też ocenić, co w owej historii najbardziej przytłacza: czy zbrodniarze, nie różniący się niczym od przeciętnych obywateli, banalni w swojej codzienności, czy może postawa syna nazisty, próbującego na każdym kroku usprawiedliwić czyny ojca.

Nie będę ukrywać, że sięgnęłam po daną pozycję, próbując zrozumieć genezę ludobójstwa oraz zbrodni, nie znajdujących wytłumaczenia. Refleksja, jaka wyłania się przed czytelnikiem, może przerazić: zbrodniarze, będący u władzy, wysługują się innymi, dlatego mają "czyste" ręce, zaś ci, którzy pociągają za spust, twierdzą, że zostali do tego zmuszeni.

Są to jednak moje osobiste spostrzeżenia, gdyż, jak wspominałam, książka skupia się głównie na małej historii rodziny, do której wielka historia przenika wprawdzie cały czas, nie zwracając jednak zbytnio uwagi czytelnika. Jest to zarazem największą zaletą, jak i największą wadą opowieści. Całość może bowiem momentami odrobinę nużyć odbiorcę, wydawać się zbyt rozwlekła i przegadana.

Dla osób zainteresowanych historią, szczególnie II Wojną Światową, książka Philippe'a Sandsa to oczywiście pozycja obowiązkowa. Pokazuje losy nazistowskich zbrodniarzy z mniej znanej nam strony, starając się wytłumaczyć, dlaczego normalni (i moralni) z pozoru ludzie dokonywali nienormalnych (i całkowicie niemoralnych) zbrodni.

I chyba warto się nad tą książką szczególnie dziś pochylić.


ZA EGZEMPLARZ RECENZENCKI SERDECZNIE DZIĘKUJĘ WYDAWNICTWU BO.WIEM

Wydawnictwo Bo Wiem
Seria: Historiai
Tłumaczenie: Aleksandra Czwojdrak
Data wydania: 5 maj 2022
Liczba stron: 464