Jaka piękna katastrofa

Pod koniec 2018 roku świat obiegła wiadomość o śmierci Amosa Oza, jednego z najwybitniejszych pisarzy izraelskich. Autor „Opowieści o miłości i mroku” był wielokrotnie wymieniany w gronie kandydatów do Nagrody Nobla, a jego dzieła zostały przetłumaczone na wiele języków. Odnoszę wrażenie, że dorobek twórczy pisarza, który twierdził, iż okupacja demoralizuje zarówno okupanta, jak i okupowanego, powinien zostać doceniony przez nas, współczesnych Europejczyków.

W jednym z wywiadów Amos Oz stwierdził, że „każda rzecz, która powstaje z marzenia, staje się rozczarowaniem, gdy tylko marzenie zostanie urzeczywistnione”. Bez wątpienia historie z „Czarnej skrzynki” opowiadają o takich marzeniach, które przerodziły się w katastrofę. Nie zostało nic z miłości dwojga niegdyś bliskich sobie ludzi. Zapis rozgrywającej się tragedii odczytujemy jedynie z czarnej skrzynki pełnej pisanych do siebie po latach listów.

Amos Oz z niezwykłą precyzją kreśli sylwetki poszczególnych bohaterów, indywidualizując ich język i różnicując osobowości. Stworzona przez niego powieść epistolarna okazuje się wyjątkowo barwna, żywa i wciągająca. Każdy kolejny list stanowi nowy element w powoli zarysowującej się na oczach czytelnika układance. Pisarz zaskakuje, zmuszając do refleksji nad tym, co z pisanych na kartkach wyznań jest prawdą, a co zmyśleniem. Granice między prawdą a kłamstwem, rzeczywistością a wyobrażeniem pozostają u Oza dość płynne.

Losy postaci są nierozerwalnie złączone z historią powstania i najnowszymi losami państwa Izrael. Historią dramatyczną, burzliwą, pełną bólu. Sam pisarz mówi o swoim nowo odrodzonym państwie i jego obywatelach, że mają wiele wspólnego z Polakami: „Tutaj każdy wie lepiej. To ten anarchistyczny gen, który istniał w nas już za biblijnych czasów, kiedy prorocy kłócili się z Bogiem. Abraham targował się o los Sodomy jak handlarz używaną odzieżą; o to, ilu sprawiedliwych trzeba, żeby została uratowana”.

Korespondencja między Ilaną a jej byłym mężem Aleksandrem Gideonem aż kipi od emocji. Równie interesująca okazuje się również wymiana myśli między światowej sławy wykładowcą i ekspertem od fanatyzmu a nowym mężem wspomnianej Ilany – bogobojnym i zaangażowanym w odbudowę kraju Michaelem. Różnią się oni bardzo swoim spojrzeniem na przyszłość kraju, na relacje Żydów z Palestyńczykami.

„Czarna skrzynka” przeobraża się w wiwisekcję katastrofy rozgrywającej się na wielu płaszczyznach: osobistej, zawodowej, politycznej. Amos Os wskrzesza ginącą już sztukę epistolarną, by opowiedzieć nam prawdę o relacjach międzyludzkich. A napisana w 1987 roku książka nie traci nic ze swojej aktualności.


Wydawnictwo Rebis
Seria: Mistrzowie Literatury
Tłumaczenie: Danuta Górska
Data wydania: 10 październik 2021
Liczba stron: 360
Recenzja ukazała się na stronie Lubimy Czytać.